Evalueren is waarderen
Hoe komt het toch dat we het blijkbaar nog steeds lastig vinden om te evalueren? Op alle terreinen van onderwijs en schoolorganisatie werken we al sinds mensenheugenis planmatig en daar hoort 'evalueren' bij als vast onderdeel: we willen leerlingen recht doen door het geven van een goede beoordeling, we evalueren het functioneren van leraren bij een beoordelingsgesprek, we kijken aan het eind van een schooljaar of van een beleidsperiode terug om te checken of we de geplande doelen hebben bereikt. En toch... leraren hebben dikwijls een onbevredigd gevoel als ze de vorderingen van leerlingen moeten afzetten tegen een norm of als ze de prestaties van leerlingen in een cijfer moeten omzetten. Ook voelen leraren en hun leidinggevenden zich bij het evalueren van schoolontwikkeling met halflege handen staan: er zijn zoveel onverwachte gebeurtenissen geweest dat voorafgaand gestelde doelen maar ten dele zijn bereikt. En de onderwijsinspectie constateert dat er van het evalueren van schoolvernieuwing weinig terecht komt.
Kortom, het lijkt ons wenselijk dat we de praktijk van het evalueren goed onder de loep nemen. Laten we ons eerst beperken tot het evalueren op organisatieniveau.
Onlangs verscheen het boek 'De meetmaatschappij' (2021) van Berend van der Kolk. De ondertitel 'Waarom we alles meten en wat dat met ons doet' vond ik meteen actueel. Dagelijks worden we overspoeld met Corona-gerelateerde cijfers, statistieken en daarvan afgeleide modellen, projecties en voorspellingen. De prijsontwikkelingen is nog zo'n actueel thema. We weten sinds kort dat de inflatie toeneemt, met maar liefst meer dan 6%. Dat wist de consument al veel eerder en ook nu: de brandstofprijzen, de energietarieven, de kosten voor vakanties of in de bouwmarkt stijgen veel harder.
Van der Kolk pleit ervoor dat we stoppen met het telkens willen meten van prestaties van mensen en organisaties. 'Want het gaat totaal voorbij aan de complexiteit en werkelijke implicaties van meten en kwantificeren in een sociale context' (Kolk, 2021, p. 22). Nou is dit al veel eerder en aanhoudend bepleit door menigeen in onderwijsland. Gert Biesta heeft al tien jaar geleden een opzienbarend boek geschreven 'Goed onderwijs en de cultuur van het meten' (2012). In het onderwijs zien we dat daardoor het werken aan de verschillende doelgebieden 'kwalificatie', 'socialisatie' en 'subjectivatie' beter kan worden onderbouwd. Maar op het gebied van 'kwalificatie' zijn we sterk blijven geloven in het mantra 'meten, meten, meten'. Tot recentelijk Corona ook hier een stok in de raderen gooide. De normeringen die we eerder als uitgangspunt namen, blijken niet houdbaar; 'Corona-achterstanden' waren de conclusies, met forse budgetten om deze weg te werken.
Op zich vind ik budgetten voor de aanpak van achterstanden en het vergroten van kansen voor leerlingen een van de beste bestedingen van de overheid, maar ik vind de gekozen oplossing net iets te gemakkelijk. Ik doe een pleidooi voor het herwaarderen van de prestaties én van de inzet en van de activiteiten van de leerling. Dat zal alleen lukken als we een 'waarderingskader' ontwikkelen waarin - jawel - het meten van cognitieve prestaties zijn opgenomen, maar waarin ook andere waarderingen worden geuit omdat inzet en activiteit van de leerling goed in beeld gebracht is. Wat zou het een goed effect van de huidige situatie zijn als we een 'nationaal waarderingskader' zouden krijgen. Hoewel... dat gaat dan vast niet lukken, want je kunt pas verantwoord waarderen als je de situationele en persoonlijke omstandigheden goed laat meewegen. Dan maar een 'onderwijswaarderingskader' op de eigen school.
Als aanzet om te komen tot een verantwoorde waardering van inzet, activiteit én resultaat van leerlingen, geef ik hier alvast de tips van Van der Kolk (2021, p. 118-135):
- Meet met mate
- Houd rekening met de context
- Verlies het doel niet uit het oog
- Doe het samen
- Stel diversiteit en balans voorop
- Wees flexibel
- Zie cijfers als startpunt, niet als eindpunt
Wie goede voorbeelden heeft van hetgeen ik hier bedoel, meld het! Laten we een 'nationaal waarderingsprogramma' starten! Ik wens je een 'waarde'-vol 2022 toe!
Drs. Peter Peene
januari 2022